Η τέχνη και η τύχη ενός έργου
Του Γιαννη Mακριδακη*
ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Ενενήντα ακριβώς χρόνια πριν από σήμερα ο Γεώργιος Παπανδρέου, παππούς του νυν πρωθυπουργού, αναλάμβανε καθήκοντα γενικού διοικητή Χίου και κατέφτανε ενθουσιωδώς στο νησί για να βάλει σε εφαρμογή ένα φωτισμένο σχέδιο διοίκησης. Μεταξύ των πρωτοποριακών για την εποχή ιδεών, που φρόντισε να κάνει πράξη, ήταν και η δημιουργία Χιακής Πινακοθήκης με έργα που είχαν ως θέμα κυρίως την Ελληνική Επανάσταση και την απελευθέρωση του νησιού από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία είχε λάβει χώρα μόλις επτά χρόνια πριν. Ανέθεσε λοιπόν στον ζωγράφο Ευάγγελο Ιωαννίδη να φιλοτεχνήσει πορτρέτα πεσόντων στις πρόσφατες μάχες, αλλά και να αντιγράψει παγκοσμίως ξακουστά έργα όπως το «Η Σφαγή της Χίου» του Ευγένιου Ντελακρουά. Ο Ιωαννίδης πράγματι ανταποκρίθηκε, ταξίδεψε στο Παρίσι, αντέγραψε πιστά τον εν λόγω πίνακα και τον παρέδωσε στον εντολέα του για να τοποθετηθεί μαζί με τα υπόλοιπα έργα στην ειδική αίθουσα - πινακοθήκη, που διαμορφώθηκε εντός του κτιρίου της νομαρχίας Χίου (βλ. Ανδρ. Μιχαηλίδης, εφ. «Αλήθεια» φ. 4.872, 9 Δεκ. ’09).
Χωρίς θέση από τότε
Από τότε και μετά ξεκινάει το μαρτύριο αυτού του έργου τέχνης, το οποίο μέσα στα ενενήντα περίπου χρόνια της ζωής του στάθηκε για μια φορά απόλυτα τυχερό γλιτώνοντας την καταστροφή, αλλά και τόσο μα τόσο άτυχο, αφού μέχρι σήμερα δεν έχει βρει ακόμη μόνιμη θέση για να εκτίθεται και γίνεται κατά καιρούς εύκολο θύμα εκμετάλλευσης από επιτήδειους, έχοντες μικροπολιτικά συμφέροντα.
Η περιπέτειά του ξεκινάει το 1922, όταν κατά την τελετή εγκαινίων του αρχαιολογικού μουσείου Χίου που στεγάστηκε στο Μετζητιέ Τζαμί, ο τότε νομάρχης Σταυρινίδης για να εντυπωσιάσει τον βασιλιά Κωνσταντίνο που ήταν παρών μετέφερε τον πίνακα από τη νομαρχία στον χώρο του νέου μουσείου, εμφανίζοντας τον εαυτό του ως δωρητή του έργου! Αυτή η παράτυπη ενέργειά του, η οποία σχολιάστηκε άκρως χλευαστικά και καυστικά από τον Τύπο της εποχής, είχε ως αποτέλεσμα να είναι ο εν λόγω πίνακας το μόνο έργο τέχνης της Χιακής Πινακοθήκης που διασώθηκε, αφού η πυρκαγιά στο κτίριο της νομαρχίας Χίου το 1949 κατέστρεψε ολοσχερώς όλα τα υπόλοιπα έργα του Ιωαννίδη!
Στην αποθήκη
Το τυχερό αντίγραφο λοιπόν του Ντελακρουά συνέχισε να αναπαύεται μέσα στο Μετζητιέ Τζαμί, ώσπου, αρκετά χρόνια αργότερα, η Χίος απέκτησε νέο αρχαιολογικό μουσείο και το Τζαμί μετατράπηκε σε αποθήκη της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, μη επισκέψιμη από το κοινό φυσικά. Εντός της παρέμενε, μαζί με πάμπολλα άλλα αποθηκευμένα αντικείμενα, και ο εν λόγω πίνακας έως πρόσφατα, που το τζαμί ανακαινίστηκε και μετατράπηκε σε ένα πολύ όμορφο Βυζαντινό Μουσείο στο κέντρο της πόλης. Τότε όλα τα μη έχοντα θέση σε βυζαντινό μουσείο αντικείμενα, που μέχρι πρότινος βρίσκονταν εντός του, μεταφέρθηκαν σε άλλες αποθήκες της 3ης ΕΒΑ, μαζί και ο πίνακας. Και τότε ξανάγινε θέμα. Τον ξαναθυμήθηκαν κάποιοι τοπικοί πολιτικοί και διάφοροι εθνεγέρτες, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων δεν τον έχουν καν δει στα μάτια τους ποτέ, και με επιστολές, δημοσιεύματα και υπομνήματα ξεσήκωσαν την κοινωνία και το υπουργείο Πολιτισμού θέτοντας το απίστευτο αίτημα: την έκθεση του εν λόγω έργου εντός του νέου Βυζαντινού Μουσείου! Εφτασαν ακόμα και στο σημείο να υποστηρίζουν ότι οι Ελληνες υπουργοί Πολιτισμού και Εξωτερικών υπάκουσαν στις εντολές των Τούρκων ομολόγων τους, οι οποίοι ζήτησαν να μην εκτίθεται το αντίγραφο της Σφαγής της Χίου μέσα στο Βυζαντινό Μουσείο του νησιού για να μην εκτίθεται μαζί του και η χώρα τους! Με λίγα λόγια, έγινε τελικά τόσο ευτράπελη η κατάσταση, που όπως αναφέρουν οι τελευταίες πληροφορίες, η γ. γ. γραμματέας του ΥΠΠΟ κ. Λίνα Μενδώνη, Χιώτισσα την καταγωγή, μάλλον για να αποφύγει όλες αυτές τις φορτικές ενέργειές τους, συνέστησε επιτροπή η οποία θα αποφανθεί αν το εν λόγω έργο τέχνης, δηλαδή το αντίγραφο ενός πίνακα το οποίο φιλοτεχνήθηκε περί το 1920, είναι ή δεν είναι βυζαντινό έκθεμα!
Ενενήντα χρόνια λοιπόν μετά τη φιλοτέχνησή του ο πίνακας του Ιωαννίδη, έχοντας ήδη γλιτώσει από μια πυρκαγιά, εξακολουθεί να αποτελεί θέμα προς συζήτηση, όχι όμως για την τέχνη του αλλά για την τύχη του. Κάτι μου λέει πως μόλις το ζήτημα επιλυθεί και βρει μια θέση και αυτός να εκτίθεται, θα τον ξεχάσουν πάλι όλοι, όπως ξεχασμένος παρέμενε αρκετές δεκαετίες μέσα στη μη επισκέψιμη αποθήκη της 3ης ΕΒΑ.